Oude en vergeten beroepen van vroeger: de mosselman

Zeg ken jij de mosselman…? In dit oude kinderliedje wordt er gezongen over de mosselman die in Scheveningen woont. Ook al lijkt het alsof de mosselman uit het straatbeeld is verdwenen, toch is dat niet helemaal waar. De mosselmannen en -vrouwen hebben nu gewoon een andere naam, het zijn mosselkwekers geworden. Vooral in kustplaatsen, zoals Yerseke, zijn bedrijven gevestigd die mosselen kweken en ze leveren aan restaurants en winkelketens.

De mosselman in Antwerpen

Een kinderliedje dat in 1890 voor het eerst op schrift werd gezet. Kind 1 zingt de eerste strofe, kind 2 antwoordt met de tweede strofe en samen zingen ze de derde strofe. Daarna zingt kind 2 de eerste strofe, antwoordt kind 3 en zingen ze met zijn drieën de derde strofe.

Scheveningen

Wat bij dit lied het meest opvalt, is de combinatie van een mosselman met Scheveningen. Hoewel Scheveningen een vissersplaats is, wordt hier niet op mosselen gevist. De mosselvisserij is altijd geconcentreerd geweest in Zeeland en op de Waddeneilanden. In Bij ons in België zingt men het versje ook, maar hier komt de mosselman soms uit China én Japan. De Engelse versie eindigt met Drury Lane en lijkt bovendien het oudst.

Eerste geschreven versie

De eerste geschreven versie van dit lied dateert van 1820, zeventig jaar voor de eerste geschreven versie van de Nederlandse variant. Daarmee staat overigens niet onomstotelijk vast dat de Engelse versie ouder is dan de Nederlandse versie. In de negentiende eeuw werden veel liedjes verzameld en uitgegeven, die daarvoor al heel lang mondeling waren doorgegeven. Het is echter wel aannemelijk dat de Engelse versie het origineel is, omdat voor de Engelse tekst een verklaring is te geven.

Muffins

Het was vroeger gebruikelijk dat dagverse producten aan huis werden bezorgd. Bakkersknechten bezorgden ’s morgens muffins bij de klanten uit de gegoede burgerij. Dit waren niet de zoete cake-achtige muffins die we nu kennen, maar ‘Engelse muffins’, voorgebakken broodjes die in de koekenpan werden gebakken en besmeerd met boter en/of jam werden gegeten bij het ontbijt. De muffins die de bakkersknechten hadden overgehouden werden tegen kostprijs verkocht aan losse venters. Deze muffinmannen probeerden wat geld te verdienen door de muffins in de mindere buurten te verkopen.

Drury Lane

Drury Lane is een straat in het district Covent Garden in Londen. De straat ontleent haar naam aan Sir Robert Drury, die hier rond 1500 een groot herenhuis liet bouwen. In 1800 was van dit huis nog slechts een ruïne over en waren de tuinen en binnenplaatsen van het huis volgebouwd met kleine huisjes. Drury Lane was verworden tot een van de ergste sloppenwijken van Londen.

Kinderschrik

De lage status van een muffin man en het daarbij behorende beeld van een enge kerel, hebben ertoe geleid dat ‘the muffin man’ ook een rol is gaan spelen in een verschijnsel dat bekend staat als ‘kinderschrik’. De opvoeding van kinderen ging vroeger gepaard met bangmakerij. Om kinderen te beletten te dicht bij de waterkant te komen werd bijvoorbeeld verteld dat zich daar een Boeman of Bullebak schuil hield, die probeerde om kinderen het water in te trekken. Verder werd er onder meer mee gedreigd met baas Kinderschrik, die leugenaars de tong afsneed, moeder Kinderschrik die ongehoorzame meisjes in de rattentoren opsloot en bij het lopen op blote voeten kwam de tenensnijder Tientoon. Na zonsondergang gingen zij op jacht naar kinderen die nog buiten liepen.

De r in de maand

Mosselen zijn er als de r in de maand zit. Dus vanaf september tot en met april. Iedereen denkt dat dit met de teelt te maken heeft, maar als je bedenkt dat het zaad gedurende jaren wordt opgekweekt, besef je dat je eigenlijk het hele jaar door mosselen kunt oogsten en verkopen. Dat deed men ook. Zeeland teelde de mosselen voor, met name, de Belgische markt.

Antwerpen en Brussel

Naar die laatste plaats werd het per schip vervoerd. Maar in de warme maanden werd het een stinkende zooi aan boord en moest men mosselen overboord zetten. Dus was het beter in deze periode – de maanden zonder r – geen mosselen te transporteren. Yerseke is de enige mosselveiling ter wereld en daar zijn circa tachtig mosselkwekers. Als de prijs te laag is, koopt het mosselfonds de mosselen op, slaat ze op in de Oosterschelde en verkoopt ze als de prijs hoger is.

Paul Witters met dank aan Bert van Zantwijk

11