Groene Duim 2023 – van duwvaart naar een verbindende klimaatgordel

In de jaren 1960 is het plan opgevat om een kanaal te graven dat het noordelijke deel van de Antwerpse haven verbindt met het Albertkanaal. De economische argumenten zijn dat deze nieuwe verbinding het mogelijk moet maken om een grotere tonnage te verschepen en opstoppingen te vermijden. Het traject van de nieuwe vaarweg situeert zich in de Antwerpse Voorkempen en volgt de Antitankgracht, die net voor de Tweede Wereldoorlog werd gegraven. In de verstedelijkte provincie Antwerpen is het een uitzonderlijk groene zone van natuurgebieden en bossen. Aanvankelijk is het protest zeer kleinschalig. Het zijn vooral plaatselijke bewoners, die zich verzetten tegen de onteigeningen tijdens de voorbereidende werken. Vanaf 1973 – dus exact 50 jaar geleden – zien we dat de antiduwvaartbeweging vaart krijgt en ook het parlementair debat intensifieert. Perscampagnes in onder meer de Gazet van Antwerpen trekken de aandacht van de publieke opinie. Lokale actiegroepen organiseren zich in het actiecomité ‘Red de Voorkempen’ en later in het ‘Nationaal Comité tegen de Duwvaart’.

Informatie- en sensibiliseringscampagne

Deze gestructureerde acties zijn een drijvende kracht achter de mobilisatie en vergroten het milieubewustzijn onder de bevolking. Red de Voorkempen bundelde en coördineerde de krachten van de verschillende lokale milieugroepen langs het geplande tracé en waar deze niet bestonden, werden al snel nieuwe groepen opgericht. Begin 1973 werd Red de Voorkempen organisatorisch hervormd en werd de actie om het geplande duwvaartkanaal tegen te houden opgestart. Er werd een informatie- en sensibiliseringscampagne georganiseerd om de bevolking in de regio te informeren en er vonden allerlei kleine acties plaats. Het duurde niet lang eer een ongezien protest door het Antwerpse raasde. Onder tot de verbeelding sprekende namen als Duweling, Fietseling, Doemeling en Trietseling werden tienduizenden handtekeningen tegen het project verzameld en de Antwerpse binnenstad overspoeld door meer dan vijfduizend fietsers. Tegen zoveel geweld bleken de plannenmakers en beleidsmensen niet bestand en de plannen voor het duwvaartkanaal werden afgevoerd. Dankzij het succesvolle duwvaartkanaalprotest (1973 en 1975) boekt de moderne milieubeweging een eerste grote zege. Het staat bekend als een sleutelmoment voor het opkomend milieubewustzijn in Vlaanderen. Door de reservatiestrook voor het Duwvaartkanaal bleef de toekomst van de Antitankgracht jarenlang onzeker. Er werd zelfs een poging gedaan om daar de Tweede Spoorontsluiting aan te leggen.

Tweede adem

25 jarenlang hebben jongeren de Antitankgracht (en omliggende bossen) zwerfvuilvrij gemaakt. Later (en nog steeds) werd dit werk verdergezet door verschillende ‘Mooimakers’ (zij verdienen een Groene Duim). Deze jongeren hebben vanaf 1995 een oproep gedaan om in verschillende gemeenten bossen op te ruimen. Vele jeugdbewegingen en scholen (meer dan 3000 jongeren) zijn op dit verzoek ingegaan. Ex-gouverneur Camille Paulus werd peter van deze jongerenbeweging. De jongeren hadden zijn naam echter fout gespeld. Hun embleem was het rommelopdepot-mannetje. Het mannetje heeft een lange neus om zuurstof te snuiven, want er zijn te weinig bossen die zuurstof aanmaken. Hij heeft een hekel aan zwerfvuil en rommelt het constant op, maar had daarbij hulp nodig. De verbazing was groot toen de jongeren vernamen dat de Antitankgracht gedempt zou worden voor de aanleg van de tweede spoorontsluiting. De jongeren maakten een afspraak op het provinciehuis en probeerden hun peter te overtuigen dat dit geen goed plan was. Heel wat natuurwaarde zou verloren gaan, bovendien zou hun speelterrein (toen kon je nog in de forten en bunkers spelen) in gevaar komen. Uiteindelijk werden deze plannen opgeborgen en werden nieuwe tracés uitgetekend. Begin 2000 kreeg Red de Voorkempen – met het initiatief om de verschillende actiecomités tegen de tweede goederenspoorlijn voor de haven te bundelen – een nieuwe adem.

Opwaardering Antitankgracht

Maar sinds al die duwvaart- en treinplannen definitief in de vuilnisbak verdwenen zijn, zijn verschillende belangengroepen – zoals GroenRand – actief bezig met de opwaardering van de Antitankgracht. Hierdoor zijn ook de beleidsmakers bewust geworden van het belang en de mogelijkheden van de gracht en werd een strategische samenwerking opgestart met de acht betrokken gemeenten, het Regionaal landschap de Voorkempen, de provincie, VMM, ANB, Natuurpunt, GroenRand, … Ondertussen is de gracht geëvolueerd naar een groots natuurverbindingsgebied, dat verschillende natuurgebieden en bossen met elkaar verbindt en migratie van dieren en planten tussen die gebieden mogelijk maakt. De Antitankgracht is dé drager geworden van de klimaatgordel en een toekomstig Nationaal park. Inmiddels is de Antitankgracht erkend als beschermd landschap. Dankzij een lengte van 33 km is de gracht het langste, beschermde landschap van Vlaanderen. In het GroenRand-projectgebied leven boommarters, bevers en zelfs de otter begint aan een schuchtere comeback. Ondertussen werd het soortenbeschermingsprogramma otter goedgekeurd zodat een aantal knelpunten ( o.a. via ontsnippering) kunnen worden weggewerkt.

Groene Duimen

Net als elk jaar worden ook nu Groene Duimen uitgedeeld aan mensen, actiegroepen of verenigingen, die zich inzetten voor het milieu en de natuur. Heb je interesse om dit bij te wonen? Hieronder vind je de gegevens.

Waar? Kasteel Vrieselhof – Schildesteenweg 99, 2520 Oelegem/Ranst
Wanneer? Donderdag 20 april – 19.00 u
Wat? Bijbabbelen met een Duimpjesbier.
Fototentoonstelling: Ivo Bylemans en wijlen Leon Lembrechts.
Presentatie huidig project
Overhandigen van de Groene Duim aan Vzw Red de Voorkempen en vier mooimakers-verenigingen die momenteel de ATG zwerfvuilvrij houden
Gratis (verplicht) inschrijven: dirk.weyler@hotmail.com

DW

34